Վիտամիններն` արևածաղկում (ընդլայնված տեղեկատվություն վիտամինների մասին)

ԹԻԱՄԻՆ՝ նույնն է B₁, 100 գ սերմում պարունակվում է 1.5-2.1 մգ B₁: Տղամարդկանց անհրաժեշտ է օրը 1.2-1.5 մգ, կանանց 1.0-1.1 մգ, հղիներին ու կերակրող մայրերին՝1.5 ու 1.6 մգ:

Թիամինը շատ արագ է յուրացվում ու անցնելով արյան մեջ մասնակցում է լյարդում գոյացող հատուկ, ածխաջրերը տրոհող ու գլյուկոզայի վերափոխող խմորիչների՝ նույնն է ֆերմենտ կազմավորմանը: Գլյուկոզան անհրաժեշտ է ուղեղի ու նյարդերի բջիջները սնելու համար:

Թիամինի սակավության դեպքում առաջանում է սրտի ռիթմերի խանգարում, հեւոց, դեպրեսիա, նյարդային անհանգստություն, ախորժակի անկում, փորկապություն, ֆիզիկական ու մտավոր էներգիայի նվազում:

ՌԻԲՈՖԼԱՎԻՆ՝ նույնն է B₂. 100 գ սերմում պարունակվում է 0.24-0.36 մգ B2:

Տղամարդկանց անհրաժեշտ է օրը 1.4 մգ, սթրեսի ու ծանր ֆիզիկական աշխատանքի դեպքում՝ 2.6 մգ, կանանց համապատասխանորեն՝ 1.2 ու 1.7 մգ, հղիներին ու կերակրող մայրերին՝ 2 մգ:

ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄ: Սոդայի լուծույթի ներքին օգտագործման դեպքում B₂-ը կարող է տրոհվել:

Ի տարբերություն B₁ վիտամինի B₂-ը կայուն է ջերմային մշակման ու թթվային միջավայրի հանդեպ, սակայն տրոհվում է բնական լույսի ազդեցությունից:

Սակավության դեպքում. Առաջանում են ճաքեր շրթունքների վրա, բորբոքվում է լեզուն, լայնանում են բիբերը, քանի որ աչքերը դառնում են զգայուն լույսի հանդեպ:

Նկատվում է մազաթափություն, թեփոտվում է մաշկը: Դժվարանում է միզարձակությունը: Խաթարվում է կենտրոնական համակարգի աշխատանքը՝ դեպրեսիա, դող վերջույթներում, ուշադրության կորուստ: Ռիբոֆլավինը մասնակցում է ածխաջրերի ու ճարպերի տրոհման, սպիտակուցների փոխանակման գործընթացներին, որոնք ղեկավարվում են վահանագեղձի տիրոքսին հորմոնի միջոցով: 

ՆԻԱՑԻՆ՝ նույնն է վիտամին PP կամ B₃. 100 գ սերմում պարունակվում է 6.8-8.3 մգ նիկոտինաթթու: Տղամարդկանց անհրաժեշտ է օրը 15-20 մգ, կանանց՝12-15 մգ, երեխաներին 5-12 մգ: Սթրեսի ու ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության դեպքում պահանջարկը զգալիորեն մեծանում է: Վիտամին PP-ի պահանջարկը բարձր է նաեւ հղիների ու կերակրող մայրերի մոտ:

Վիտամին PP-ն կայուն է լույսի, ջերմային մշակման, թթվային ու ալկալիային միջավայրերի ազդեցության հանդեպ: Այս վիտամինի գլխավոր թշնամին շաքար պարունակող մթերքներն են:

ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ: Նիացինը շատ արագ է յուրացվում օրգանիզմում, նպաստում է արյան շրջանառության եւ ուղեղի աշխատանքի լավացմանը:

Նիացինով հարուստ մթերքն օգտակար է միգրենի, ալերգիայի, շաքարային դիաբետի, վահանագեղձի հիվանդությունների դեպքում:

Նպաստում է կորտիզոն, տիրոքսին, ինսուլին ու սեռական հորմոնների գոյացմանը: Անհրաժեշտ է սպիտակուցների փոխանակման, ստամոքսի ու ենթաստամոքսային գեղձի հյութերի գոյացման համար:

Նիացինի սակավության դեպքում ի հայտ են գալիս հետեւյալ ախտանիշները. մկանային թուլություն, ախորժակի անկում, տհաճ հոտ բերանից, վերքեր բերանում ու շրթունքների վրա, լնդերի զգայունություն, մաշկային հիվանդություններ, գլխացավ, անհանգստություն, ցրվածություն, դեպրեսիա, լուծ: 

ԲԻՈՏԻՆ՝ նույնն է վիտամին H կամ B₇. 100 գ սերմում պարունակվում է 670 մկգ B₇: Սա շատ բարձր ցուցանիշ Է, սակայն կարեւոր է իմանալ, որ բնության մեջ գոյություն ունեն բիոտինի թվով 8 ստերեոիզոմերներ, որոնցից միայն մեկն է ցուցաբերում կենսաբանական ակտիվություն:

Բիոտինն առաջին անգամ (1901թ.) հայտնաբերվել է «bios» կոչված միացությունից, որը պարունակում է նաեւ պանտոտենաթթու ու ինոզիտոլ:

Ժամանակակից հետազոտողները բացահայտել են, որ պանտոտենաթթուն, բիոտինը, երկաթն ու ցինկը դանդաղեցնում են ԴՆԹ- ի միտրոխոնդրիաների քայքայումը եւ հետեւաբար ծերացման ընթացքը:

Բիոտինի յուրացմանը մեծապես նպաստում են մանգանեղն ու մագնեզիումը, որոնց պարունակությունն արեւածաղկի սերմում բավականի բարձր է: 

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ Է ԻՄԱՆԱԼ. B₇-ի սակավության դեպքում նկատվում է դիֆֆուզ մազաթափություն, միաժամանակ լեզուն դառնում է հարթ ու ստանում սպիտակ երանգ, սակայն վիտամինի լրացուցիչ ընդունումը կարող է կանխել միայն տղամարդկանց ճաղատությունը:

ԺԱՌԱՆԳԱԿԱՆ ՆԱԽԱՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ: Մեկ տարաեկան երեխայի համար

B₇ վիտամինի 1 օրվա պահանջարկը 10 մկգ է ( նորածնի համար 15 մկգ ),

3 տարեկանում՝ 20 մկգ, 10 տարեկանում՝ 30 մկգ, 24 տարեկան տղամարդկանց ու կանանց համար՝ 30-100 մկգ: Նման տատանումը պայմանավորված է անհատի կենսաբանական առանձնահատկություններով:

Բիոտինի ակտիվ իզոմերը կարող է գոյանալ նաեւ աղիներում, որտեղ նպաստում է օգտակար միկրոֆլորայի զարգացմանը, որի շնորհիվ կուժեղանա օրգանիզմի դիմադրողականությունը: 

Բիոտինը ինսուլին հորմոնի հետ համատեղ կարգավորում է գլյուկոզայի փոխանակման գործընթացը, նաեւ մասնակցում է գլիկոգենի գոյացմանը, երբ 22 հայտնի ամինաթթուներից 16-ը փոխակերպվում են գլյուկոզայի:

B₇-ը պարունակում է ծծումբ, որն անհրաժեշտ է մաշկին, մազերին ու եղունգներին, բացի այդ կարգավորում է մաշկում գտնվող ճարպաթթուների քանակը:

Բիոտինի սակավության դեպքում նկատվում է. սակավարյունություն, թուլություն, քնկոտություն, մկանային ցավեր ՝գլիկոգենի անբավարարության հետեւանքով, ախորժակի անկում, դեպրեսիա: Մաշկը դառնում է չափից ավել ճարպոտ կամ չոր, առաջանում է մազաթափություն ու մաշկի թեփոտում:

Բիոտինը տրոհվում է ջերմային մշակման ժամանակ:

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ Է ԻՄԱՆԱԼ, որ հում հավկիթի սպիտակուցի մեջ պարունակվող ավիդին նյութը քայքայում է բիոտինը: Ալկալային միջավայրում բիոտինը լուծվում է առանց տրոհվելու:

ՊԱՆՏՈՏԵՆԱԹԹՈՒ՝ նույնն է B₅. 100 գ սերմում պարունակվում 1.13-2.2 մգ B5 :

Մարդուն՝ անկախ տարիքից անհրաժեշտ է օրը 5-10 մգ պանտոտենաթթու, հղի ու կերակրող կանանց 15 մգ:

Սննդամթերքի ջերմային մշակման ժամանակ նաեւ քացախի կամ սոդայի ( ալկալային) լուծույթի չարաշահելու դեպքում B₅ վիտամինը տրոհվում է:

ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ. Կա կարծիք, որ քացախը կամ սոդան նիհարեցնում են, այնինչ պանտոտենաթթուն նպաստում է քաշի նվազեցմանը, կանխարգելում է ծերացումը, կնճիռների գոյացումը:

B₅ վիտամինը նպաստում է օրգանիզմի նյութափոխանակման գործընթացների, նյարդային համակարգի աշխատանքի, մակերիկամների ու վահանագեղձի գործունեության կարգավորմանը:

ԿԱՐԵՎՈՐ Է ԻՄԱՆԱԼ. Մակերիկամներն օրգանիզմի առավել աշխատունակ գեղձերն են, այդ իսկ պատճառով B5-ի զգալի մասը ուղղվում է դեպի այդ գեղձը, որն աշխատում է օրը 6 ժամ, արտադրելով հակասթրեսային հորմոններ ու հակաբորբոքային միացություններ:

ՊԻՐԻԴՈՔՍԻՆ՝ նույնն է B₆. 100 գ սերմում պարունակվում է 0.8-1.35 մգ B₆:

Օրգանիզմին անհրաժեշտ է օրը 2-3 մգ B₆ վիտամին, իսկ հղի, կերակրող, նաեւ կոնտրացեպտիվներ օգտագործող կանանց՝ մինչեւ 5 մգ:

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ Է ԻՄԱՆԱԼ: Այս վիտամինի յուրացման արդյունավետությունը էապես կախված է անհատի կենսաբանական առանձնահատկություններից: Պիրիդոքսինը մասնակցում է լյարդում գոյացող ամինազա ֆերմենտի գոյացմանը, որը նպաստում է ամինաթթուների վերամշակման, սպիտակուցի ու ճարպի յուրացման գործընթացներին:

B₆-ի սակավության դեպքում դանդաղում է երեխայի ֆիզիկական աճը, առաջանում է աղեստամոքսային համակարգի աշխատանքի խանգարում, սակավարյունություն, մկանային թուլություն, արթրիտ, մազաթափություն, ստոմատիտ, ճաքեր շրթունքի անկյունում, դիմադրողականության անկում, դեպրեսիա՝ թվով մոտ 120 առողջական խնդիրներ:

ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ: Գիտնականներն ապացուցել են , որ կարգավորելով պիրիդոքսինի պարունակությունն արյան մեջ ու բջիջներում կարելի է զգալիորեն բարելավել ինքնազգացողությունն ու հոգեկան հավասարակշռությունը:

ՊԻՐԻԴՈՔՍԻՆԻ ՆԻՀԱՐԵՑՆՈՂ ՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆԸ:

Նպաստում է լեղու արտազատմանը, ավելորդ հեղուկի հեռացմանը , արյան մեջ շաքարի բաղադրության եւ կալիում-նատրիում փոխհարաբերակցության կարգավորմանը, ինչպես նաեւ ունի հակասթրեսային հատկություն: 

ՖՈԼԻԱԹԹՈՒ՝ նույնն է վիտամին B₉-ը. 100 գ սերմում պարունակվում է 227 մկգ վիտամին B₉-ը:

Տղամարդկանց անհրաժեշտ է օրական 400 մկգ B₉ վիտամին, ֆիզիկական աշխատանքի ու սթրեսի դեպքում՝ 600 մկգ, կանանց հարկավոր է 100, հղիներին՝ 150, կերակրող մայրերին՝ 400-600 մկգ:

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՓԱՍՏԵՐ Լատիներենում տերեւը կոչվել է « folium », առավելագույն քանակության ֆոլիաթթու է պարունակվում ցորենի ածիկում՝ 350 մկգ, սպանախի՝ 200, հազարի (մարոլ )՝135 մկգ եւ այլ բույսերի մուգ կանաչ տերեւներում:

ԿԱՐԵՎՈՐ Է ԻՄԱՆԱԼ, որ տավարի լյարդը հարուստ է B խմբի ու A վիտամիններով: 

Ֆոլիաթթուն մասնակցում է նյարդերն հանգստացնող ու տրամադրությունը լավացնող սերոտոնին, նորադրենալին հորմոնների, նուկլեինաթթուների գոյացման գործընթացին: Ֆոլիաթթուն երբեմն անվանում են « մայրության վիտամին», քանի որ նուկլեինաթթուն ժառանգական ինֆորմացիայի կրող է: Խորհուրդ է տրվում հղիություն ծրագրավորելու դեպքում նախապես՝ 3-4 ամիս առաջ հարստացնել սննդակարգը ֆոլիաթթվով :

Շվեդ գիտնականները կարծում են, որ դա նպաստում է պտղի բնականոն զարգացմանը եւ ծնվում են առողջ երեխաներ: Գաղտնիքը դրանում է, որ ֆոլիաթթուն կարող է 3-6 ամիս պահեստավորվել օրգանիզմում:

Ֆոլիաթթուն անհրաժեշտ է ոսկրուղեղի արյունաստեղծ ֆունկցիան խթանելու ու B₁₂ վիտամինի յուրացման համար: Սակավության դեպքում կարող է զարգանալ դժվար բուժվող անեմիա, հնարավոր է վնասվեն անոթները: 

.
Ֆոլիաթթուն կանխարգելում է ծերունական կարծրախտի զարգագումը, նպաստում հիշողության պահպանմանը:

Երբեմն ֆոլիաթթվի սակավության հետեւանքով վաղաժամ գունատվում, ճերմակում են մազերը:

ՔՈԼԻՆ՝ նույնն է վիտամին B₄: 100 գ սերմում պարունակվում է 55 մգ քոլին:

Մարդու օրգանիզմի 1 օրվա պահանջարկը 500 մգ-3 գ է:

ԿԱՐԵՎՈՐ Է ԻՄԱՆԱԼ, որ քոլինի անհրաժեշտ քանակը հիմնականում գոյանում է մարդու օրգանիզմում: Մայրական կաթում պարունակվում է 5-6 գ քոլին:

ՔՈԼԻՆԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ. Արագացնում է ճարպերի տրոհման ու առաջացած լիպոպրոտեինների՝ հատկապես խոլեսթերինի տեղաշարժը ցանկալի ուղղությամբ:

Խոլեսթերինը սպիտակուցային թաղանթի մեջ գտնվող ճարպ է, որի մեջ կա նաեւ քոլին:

Հեռացնում է լյարդից ճարպաթթուները, առանց քոլինի ճարպը կկուտակվի լյարդում: Քոլինը բջիջների թաղանթում գտնվող լեցիտինի բաղադրամասերից մեկն է, որի սակավության դեպքում զարգանում է ուղեղի ու նյարդերի բջիջների տրոհման գործընթացը:

Կա կարծիք, որ քոլինը ցածր խտություն ունեցող խոլեստերինի միջոցով հասնում է ուղեղին ու ակտիվացնում մտավոր կարողությունը:

ՏՈԿՈՖԵՐՈԼ՝ նույնն է վիտամին E: Տոկոֆերոլ անվանման տակ միավորված են թվով 7 վիտամիններ: Արեւածաղկի 100 գ սերմում պարունակվում է 33.2-35.2 մգ ալֆա տոկոֆերոլ, 1.2 մգ բետա եւ 0.10 -0,35 մգ գամմա տոկոֆերոլներ:

Տոկոֆերոլների մոլեկուլը կառուցվում է ջրածնի, ածխաջրի ու թթվածնի ատոմներից: Բնության մեջ միաժամանակ գոյություն չունեն տոկոֆերոլի 2 միանման մոլեկուլներ: Սակայն արհեստականորեն սինթեզվող E վիտամինի մոլեկուլներն ունեն միատիպ կառուցվածք:

Լատիներեն Tokos phero բառերը կրում են ժառանգ պարգեւող (բերող) իմաստը:

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ Է ԻՄԱՆԱԼ, որ վերարտադրողական ֆունկցիայի պահպանման եւ ուժեղացման համար բնությունը ստեղծել է ալֆա տոկոֆերոլը:

Տղամարդկանց անհրաժեշտ է օրական 12 մգ վիտամին E, ֆիզիկական աշխատանքի կատարման դեպքում՝ 15 մգ, կանանց 12 մգ, հղիներին կերակրող մայրերին՝ 16 մգ:

E ՎԻՏԱՄԻՆԻ ՕԳՏԱԿԱՐ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԸ

• Կանխարգելում է թրոմբերի առաջացումը:
• Մասնակցում է հորմոնների գոյացման գործընթացին:
• Պաշտպանում է օրգանիզմի բջիջներն ազատ ռադիկալների հարձակումից (այս առաքելությամբ հիմնականում օժտված է գամմա տոկոֆերոլը ):
• C վիտամինի հետ համատեղ կանխարգելում է ուռուցքների առաջացումը:

ՍԱԿԱՎՈՒԹՅԱՆ ԴԵՊՔՈՒՄ 

• Կարող է առաջանալ մկանների, հատկապես՝ մերձոսկրային դիստրոֆիա, որի դեպքում հյուսվածքներում սկսում են կուտակվել կալցիումի աղեր:
• Զարգանում է լյարդի նեկրոզ ու ճարպակալում, նվազում է գլիկոգենի պաշարը:
• Կրճատվում է արյան կարմիր գնդիկների (էրիթտրոցիտ) կյանքի տեւողությունը:
• Թուլանում է վերարտադրողական ֆունկցիան, կարող է առաջանալ կանանց անպտղություն, խախտվում է տղամարդկանց սեռական գեղձերի աշխատանքը:

ԿԱՐԵՎՈՐ Է ԻՄԱՆԱԼ, որ ալֆա տոկոֆերոլի պարունակությամբ արեւածաղկի սերմը զիջում Է միայն ցորենի հատիկի սաղմին՝ 85-210 մգ:

ՖՈՍՖՈԼԻՊԻԴՆԵՐ. 100 գ սերմի մեջ պարունակվում է 38.5-230 մգ լեցիտին (ֆոսֆատիդիլքոլին) ու 61.5-123 մգ կեֆալին (ֆոսֆատիդիլէտանոլամին):

ԿԵՖԱԼԻՆ: Դրանով հարուստ են նյարդային հյուսվածքները, սակայն հիմնական մասը գտնվում է ուղեղի բջիջների թաղանթում: Կարգավորում է թաղանթի թափանցելիությունը, պաշտպանում է վնասվածքներից ու նպաստում ամբողջականության պահպանմանը:

ԼԵՑԻՏԻՆ: Օրգանիզմի բջիջների թաղանթի հիմնական բաղադրիչն է, անհրաժեշտ է նյարդային համակարգի եւ ուղեղի բնականոն գործունեության համար: Շատ է լյարդի մեջ, որի բջիջների թաղանթը 28% լեցիտին է պարունակում: 

Ծառայում է որպես բջիջներին սնուցող ու բուժիչ նյութեր հասցնող փոխադրամիջոց: Անհրաժեշտ է օրգանիզմին որպես բջիջների անընդհատ վնասվող թարանթը վերանորոգող «շինանյութ»:

Լեցիտինը նպաստում է խոլեստերինի մակարդակի կարգավորմանը, խթանում է լեղու արտազատումը, նաեւ էրիթտրոցիտների ու հեմոգլոբինի գոյացման գործընթացը, պաշտպանում է օրգանիզմը որոշ թունավոր նյութերից, ունի հակաօքսիդանտ հատկություն:

ԱՄԻՆԱԹԹՈՒՆԵՐ. 100 գ սերմում պարունակվում են 8.8 գ օրգանիզում չգոյացող ու 15 գ գոյացող ամինաթթուներ: Ներկայացված են բոլոր հայտնի ամինաթթուները.

• Վալին՝ 1.315-1.471 գ, որը բավարարում է օրգանիզմի 1 օրվա պահանջարկի 55.7%-ը: 
• Իզոլեյցին՝ 1.135 գ կամ 56.8%, ֆենիլալանին՝ 1.169-1.257գ կամ 40.4% լեյցին՝ 1.66-2. 01 գ կամ 39.9%, տրեոնին՝ 0.89-0.93 գ կամ 37.8%, տրիպտոֆան՝ 0.34-0.35 գ կամ 34. 3%, գիստիդին՝ 0.63գ կամ 30.1 %, մետիոնին՝ 0.49-0.55 գ կամ 28.9%, լիզին՝0.86 – 0.94 գ:

Օրգանիզմում գոյացող. Գլիցին՝1.46 գ կամ 41.7%, գլուտամինաթթու՝ 5.58 գ կամ 41% ,արգինին 2.4 գ կամ 39.4%,պրոլին՝1.18 գ կամ 26.3%, տիրոզին՝ 0,67 գ կամ 22.2%, ցիստին՝ 10.45 գ կամ 25.1%, ասպարագինաթթու՝ 2.45գ կամ 20%, ալանին 1.12գ կամ 16.9%, սերին՝1.08 գ կամ 13 %, այլ:

ԲՈՒՍԱԿԱՆ ՍՏԵՐՈԼՆԵՐ. 100գ սերմը պարունակում է 534 մգ, որը շատ ավելի է, քան մարդու օրգանիզմի 1 օրվա պահանջարկը՝ 55 մգ: Արեւածաղկի սերմը բացառիկ է նաեւ այս նյութերի որակային բազմազանությամբ՝ պարունակում է թվով 11 անուն ստերոլներ.

• Բետա-ստերոլ՝ 56-65 մգ կամ 151%,
• Ստիգմաստերոլ 27%, դելտա-ստիգմաստերոլ 40%,
• Կամպեստերոլ՝18%, դելտա-կամպեստերոլ՝ 5%,
• Դելտա-7-ավենաստերոլ՝ 13.7%, դելտա-5-ավենաստերոլ՝12%,
• Ֆուկոստերոլ՝ 7.1%, այլ:

Բուսական ստերոլները կարող են իջեցնել խոլեստերինի պարունակությունը 10-20%-ով, քանի որ կառուցվածքով նման են խոլեստերինին, ինչի շնորհիվ կազմում են միացություններ լեղու եւ ճարպի հետ՝ գրավելով խոլեստերինի տեղը ու հեշտացնելով դրա հեռացումը օրգանիզմից:

ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ.

Բուսական ստերոլները՝ հատկապես բետա-ստերոլը ունեն հակաանդրոգենային ակտիվություն, որի շնորհիվ դանդաղում է շագանակագեղձի մեծացումն ու ադենոմայի զարգացումը: Արդյունքում ուժեղանում է միզարձակումը, նվազում է մնացորդային մեզի քանակը միզապարկում:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ