Զարկերակային գերճնշման առանձնահատկությունները քաղաքաբնակ և գյուղաբնակ ազգաբնակչության շրջանում (գրականության տեսություն)

Սիրտ-անոթային հիվանդությունները (ՍԱՀ) մահացության հիմնական պատճառն են հանդիսանում ամբողջ աշխարհում և կազմում են ընդհանուր մահացության մոտ 30% [15]։ ՍԱՀ-ի բեռի աճը գրանցվում է առավելապես ցածր և միջին եկամտի մակարդակ ունեցող երկրներում [26]։ Հայաստանում նույնպես ՍԱՀ-ը մահացության հիմնական պատճառն է և կազմում է ընդհանուր մահացության 45%։ 

Զարկերակային գերճնշումը (ԶԳ) ՍԱՀ-ի մեջ գրավում է իր ուրույն տեղը որպես կարևորագույն հասարակական, առողջապահական հիմնախնդիր` կապված ոչ միայն վերջինիս լայն տարածվածության, այլև հիվանդություններով ուղեկցվելու հետ [3,16,17]։ 

2002թ. աշխարհի բնակչության մեկ չորրորդի (մոտ 1 մլրդ մարդ) շրջանում առկա էր գերճնշում։ Կանխատեսվում է, որ այս ցուցանիշը կաճի և 2025թ. այն կկազմի 1,56 մլրդ մարդ [8,19]։ 

Հոդվածի նպատակն է հստակեցնել ԶԳ տարածվածության, ռիսկի գործոնների, իրազեկվածության աստիճանի տարբերությունները քաղաքաբնակ և գյուղաբնակ չափահաս անձանց շրջանում։ 

Հետազոտություններն ընտրվել են ԱՄՆ-ի բժշկական ազգային գրադարանի և Առողջապահության ազգային ինստիտուտի կողմից սպասարկվող Pubmed էլեկտրոնային գրադարանի տվյալների բազայից։ Փնտրումը կատարվել է 25 տարվա կտրվածքով, 19-ից բարձր տարիք ունեցող անձանց շրջանում։ Օգտագործվել են ‘’rural urban difference’’, ‘’blood pressure hypertension’’, ‘’risk factor’’,’’ awareness’’ բառակապակցությունները։ Նախընտրությունը տրվել է meta analysis և systematic reviews մեթոդներով կատարված հետազոտությունների ընդհանրացումներին։ 

Փնտրման արդյունքում հավաքվել է տարբեր երկրներում գյուղաբնակ բնակչության շրջանում կատարված 280 լայնաձիգ հետազոտություն (cross-sectional study), որոնցից 23 հետազոտություն նվիրված է եղել բացառապես բնակչության իրազեկվածության աստիճանին, 45 հետազոտություն` բացառապես զարկերակային գերճնշման ռիսկի գործոններին, 230 հետազոտություններում այլ պարամետրների հետ միասին դիտարկվել է նաև ԶԳ տարածվածությունը։ Առկա է 5 հետազոտություն, որոնցում վիճակագրական ամփոփման են ենթարկված տարբեր երկրներում կատարված լայնաձիգ հետազոտությունները, ինչպես նաև մեկ վիճակագրական ամփոփում, որն ընդգրկում է 1980-2003թթ. հետազոտությունները։

Հնդկաստանում կատարված քաղաքաբնակ և գյուղաբանակ ազգաբնակչության տարբեր հետազոտություններից պարզ է դառնում, որ ԶԳ տարածվածության, իրազեկվածության ցուցանիշների հարաբերությունը գրեթե նույն է [5,9,21]։ Գյուղական ազգաբնակչության շրջանում ԶԳ տարածվածությունը և իրազեկման աստիճանն ավելի ցածր է, քան քաղաքաբնակների շրջանում. 

Իսպանիայում ԶԳ տարածվածությունն ավելի բարձր է գյուղաբանակների (49,4%) շրջանում (քաղաքաբնակ անձանց շրջանում տարածվածությունը կազմում է 43,2%)։ Լեհաստանում 1987-1989թթ. Pol-MONIKA նախագծի հիման վրա կատարված հետազոտության արդյունքում գրանցվել է ԶԳ ամենաբարձր տարածվածությունը (70,7%)` չհայտնաբերելով տարբերություն գյուղաբանակ և քաղաքաբնակ անձանց միջև։ Իրանի Իսֆահանում կատարված հետազոտությունը, որին մասնակցել են 19-64 տարեկան անձինք, գրանցել է հետևյալ արդյունքը [7]`

Քաղաքաբնակ կանանց շրջանում առկա է ավելի բարձր ԶԳ տարածվածություն, քան տղամարդկանց` ի հակադրություն ընդունված կարծիքի։ Վերջին տարիներին Սահարայից հարավ գտնվող աֆրիկյան երկրներում կատարված հետազոտությունների վիճակագրական ամփոփումը փաստում է, որ այդ երկրներում նույնպես ԶԳ տարածվածությունն ու ռիսկի գործոններն ավելի բարձր են քաղաքաբնակների շրջանում [6]։ Սակայն Չինաստանում, ի տարբերություն 1980-ականներին կատարված հետազոտությունների, վերջին տարիներին կան որոշակի ապացույցներ, որ ԶԳ և ռիսկի գործոնների տարածվածության աճը բարձր է գյուղաբնակ անձանց շրջանում [4,25]։ Ֆինլանդիան պատկանում է այն զարգացած երկրների շարքին, որտեղ 1982-2007թթ կատարված հետազոտություների արդյունքում ԶԳ տարածվածությունն անկում է ապրում, իսկ իրազեկվածության աստիճանը բարձրանում է [12].

Այլ զարգացած երկրներում կատարված հետազոտություններն ունեն նույն պատկերը [18]։ Կատարված բոլոր հետազոտություններում բնակչության իրազեկվածության աստիճանն ավելի ցածր է գյուղաբնակ անձանց շրջանում։

Գյուղատնտեսական աշխատանքով զբաղվող անձանց շրջանում ավելի ցածր են ԶԳ ռիսկի գործոնները, ի տարբերություն գյուղում բնակվող այն անձանց, որոնք չեն զբաղվում գյուղատնտեսական աշխատանքներով [1]։ 

Ուշադրության են արժանի այնպիսի հետազոտություններ, որոնք ցույց են տալիս ժամանակակից քաղաքակրթության արդյունք համարվող սթրեսային գործոնի դերը ԶԳ զարգացման մեջ։ Օրինակ` ԱՄՆ-ում ճապոնացի գաղթականները, որոնք շարունակում են պահպանել իրենց ավանդույթները, ունեն ավելի ցածր զարկերակային ճնշում, քան արևմտյան մշակույթի մեջ ինտեգրված անձինք (երբ բացառվում են սննդակարգի և հավելյալ քաշի ազդեցությունները) [9,22,24]։ Կատարված են նմանատիպ արդյունքներ ունեցող այլ հետազոտություններ։ Գյուղում ապրող անձն ունի ավելի ընդարձակ հասարակական (բարեկամական) շփման ցանց, հետևաբար ավելի բարձր աջակցություն հասարակության կողմից, այսինքն` գյուղաբնակ անձանց շրջանում սթրեսի ազդեցությունն ավելի մեղմ է [23]։ Եվ այնուամենայնիվ, ԱՄՆ սրտաբանների ասոցիացիայի կողմից սթրեսը չի դիտարկվում որպես ԶԳ ռիսկի գործոն։ 

Ուրբանիզացիան ուղեկցվում է անձի սննդակարգի և ֆիզիկական ակտիվության փոփոխություններով, որոնք հանգեցնում են նստակյաց կյանքի և քաշի ավելացման [11]։ Այնուամենայնիվ, ՍԱՀ համաշխարային բեռի վերջին կանխատեսումը (մինչև 2030թ.) ևս հաշվի չի առնում ուրբանիզացիայի դերը որպես ռիսկի գործոն [10]։ 

Պետք է նշել, որ ՍԱՀ տարածվածության զարգացումը ակնհայտ կապված է մշակույթային ձեռքբերումների հետ, որոնք իրենց հերթին փոփոխվում են ներմշակույթային փոփոխությունների հետ համաքայլ։ Այս պատճառով ԱՀԿ ՍԱՀ և հիպերտենզիայի կոմիտեի փորձագետները խորհուրդ են տալիս տարբեր երկրներում կատարել որքան հնարավոր է շատ հետազոտություններ` նշված հիվանդությունների տարածվածության և ռիսկի գործոնների առանձնահատկությունները բացահայտելու նպատակով [2,14]։ 

Այսպիսով` ԶԳ տարածվածության առանձնահատկությունների հարաբերությունը գյուղաբնակ և քաղաքաբնակ անձանց շրջանում միատեսակ չեն։ Գյուղաբնակ անձանց շրջանում ԶԳ իրազեկվածության աստիճանը և ռիսկի գործոնների տարածվածությունն ավելի ցածր է քաղաքաբնակների համեմատ։ Սակայն, վերջին տարիներին կատարված որոշ հետազոտություններում դիտվում է ԶԳ ռիսկի գործոնների և տարածվածության աճի ավելի բարձր մակարդակ գյուղաբնակ անձանց շրջանում։ 

 Գրականություն 

1. Cria O. Gregory, Jun Dai. Occupation Is More Important than Rural or Urban Residence in Explaining the Prevalence of Metabolic and Cardiovascular Disease Risk in Guatemalan adults // J. Nutr. 137։ 1314–1319, 2007
2. Dong G, Sun Z, Zheng L. Prevalence, awareness, treatment, and control of hypertension in rural adults from Liaoning Province, northeast China.//Hypertens Res. 2007 Oct;30(10)։951-8.// 
3. Drewnowski A, Popkin BM. The nutrition transition։ new trends in the global diet.// Nutr Rev. 1997;55։31–43.
4. Gu D, Reynolds K, Wu X et al. Prevalence, awareness, treatment, and control of hypertension in china. // Hypertension 2002;40։920–27
5. Gupta R, Sharma A.K High Prevalence of Hypertension in Rural and Urban Indian Populations // Transplantation Proceedings, 32, 1840 2000
6. Juliet Addo, Liam Smeeth. Hypertension In Sub-Saharan Africa a Systematic Review // Hypertension 2007;50։1012-1018
7. Kelishadi R, Derakhshan R, Sabet B.The metabolic syndrome in hypertensive and normotensive subjects։ the Isfahan Healthy Heart Programme.// Ann Acad Med Singapore. 2005 Apr;34(3)։243-9
8. Leopold Fezeu, Andre Pascal Kengne, Ten-year’s change in blood pressure levels and prevalence of hypertension in urban and rural Camroon //J Epidemiol Community Health published online 26 Aug 2009//
9. Marmot MG, Syme SL. Acculturation and coronary heart disease in Japanese-Americans. // Am J Epidemiol 1976;104։225– 47.
10. Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030 // PLoS Med 2006;3։e442.
11. Mendez MA, Monteiro CA, Popkin BM. Overweight exceeds underweight among women in most developing countries. // Am J Clin Nutr 2005;81։714–21.
12. Mika Kastarinena, Riitta Antikainenc. Prevalence, awareness and treatment of hypertension in Finland during 1982–2007 // Journal of Hypertension 2009, 27։1552–1559
13. Omran AR. The epidemiologic transition. A theory of the epidemiology of population change.// Milbank Mem Fund Q. 1971;49։509–38.
14. Patricia M. Kearney, Megan Whelton. Worldwide prevalence of hypertension։ a systematic review //Journal of Hypertension 2004, 22։11–19//
15. Patrik R. Steffen PHD, Timothy N. Acculturation to Western Society as a Risk Factor for High Blood Pressure։ Meta-Analytic Review // PsychosomaticMedicine 68։386–397 (2006). 
16. Popkin BM. Urbanization, lifestyle changes, and the nutrition transition. //World Dev. 1999;27։1905–16.
17. Reddy KS, Yusuf S. Emerging epidemic of cardiovascular disease indeveloping countries.// Circulation. 1998;97։596–601
18. Renata Cfkova, ZdenkaS kodova Trends in blood pressure levels, prevalence, awareness, treatment, and control of hypertension in the Czech population from 1985 to 2000/01 // Journal of Hypertension 2004, 22։1479–1485
19. Rural and urban differences in blood pressure and hypertension in Ghana, West Africa //Public Health (2006) 120, 525–533//
20. Sobhanjan Sarkar, Mithun Das. High prevalence of metabolic syndrome & its correlates in two tribal populations of India & the impact of urbanization // Indian J Med Res 123, May 2005, pp 679-686
21. Srinath Reddy, Bela Shah. Responding to the threat of chronic diseases in India. // Lancet 2005; 366։ 1746–51
22. Timio M, Verdecchia P, Venanzi S, Gentili S, Ronconi M, Francucci B, Montanari M, Bichisao E. Age and blood pressure changes։ a 20-year follow-up study in nuns in a secluded order. // Hypertension 1988;12։ 457–61.
23. Triandis H. Individualism and Collectivism. Boulder, CO // Westview Press; 1995.
24. Waldron I, Nowotarski M, Freimer M, Henry JP, Post N, Witten C. Cross-cultural variation in blood pressure։ a quantitative analysis of the relationships of blood pressure to cultural characteristics, salt consumption and body weight.// Soc Sci Med 1982;16։419 –30.
25. Wang Y, Mi J, Shan XY, Wang QJ, Ge KY. Is China facing an obesity epidemic and the consequences? The trends in obesity and chronic disease in // China. Int J Obes 2007;31։177–88.
26. WHO World health report 1999։ Making a difference. Geneva։ // World Health Organization; 1999.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ